บ้านเหลื่อม  หมู่ที่  1  ตำบลบ้านเหลื่อม  อำเภอบ้านเหลื่อม  จังหวัดนครราชสีมา
    เดิมบ้านเหลื่อมเป็นดงเป็นป่าคนที่จะเดินทางไปกรุงเทพฯต้องผ่านจากจังหวัดอุดรธานี  ผ่านบ้านลวง  บ้านหนองแวง  เกล็ดลิ้น  ผ่านบ้านเหลื่อมหรือสมัยโบราณ  เรียกว่า  “เส้นทางนายร้อย”  ขายวัวเพื่อไปภาคกลาง  ตามตำนานเล่ามาว่ามีพรานป่าชื่อเหลื่อมมาตั้งหลักแหล่งอยู่  1-2  หลังคา  บางคนเล่าว่าพรานเหลื่อมย้ายภูมิลำเนามาจากจังหวัดชัยภูมิ  ประกอบอาชีพเป็นพรานปา  คนที่จะเดินทางไปภาคกลางต้องอาศัยบ้านพักของนายพรานเหลื่อม  เป็นที่อาศัยก่อนที่จะเดินทางไปภาคกลาง  เมื่อประชาชนตั้งหลักแหล่ง  1-2  หลังคาแล้ว  ก็ตั้งผู้ใหญ่บ้านคนแรกโดยมีพ่อใหญ่ขุนซาน เป็นผู้ใหญ่บ้าน  ตอนนั้นเงินเดือนไม่มีแต่ผู้ใหญ่ขุนซานก็ภูมิใจที่ชาวบ้านให้เป็นผู้ใหญ่บ้าน  ผู้ใหญ่ขุนซานก็ประชุมชาวบ้านว่าจะตั้งชื่อหมู่บ้านว่าอะไร  ชาวบ้านให้เกียรติผู้ที่มาอาศัยก่อน  จึงตั้งชื่อลงความเห็นว่าควรจะเป็นชื่อตามผู้ที่มาอาศัยก่อนว่า บ้านเหลื่อม  และต่อมาจึงได้ผู้ใหญ่ดังต่อไปนี้

1. ผู้ใหญ่ขุนซาน(ตามตำนาน)
2. ผู้ใหญ่หลุย
3. ผู้ใหญ่ดวงก้อ
4. ผู้ใหญ่พา
5. ผู้ใหญ่มิ่ง
6. ผู้ใหญ่ทุยไม่ชอบเป็นผู้ใหญ่เลยให้นายบาง  แทนในช่วงนั้น อ.บ้านเหลื่อมอยู่ในการปกครองของ อ.บัวใหญ่  ซึ่งอำเภอบัวใหญ่ถือว่าเป็นอำเภอนอก  คนบ้านเหลื่อมจึงนามสกุลลงท้ายด้วยนอก  เช่น  ปราบนอก  เพียนอก  แท่นนอก  ต่อมาบ้านเหลื่อมย้ายสังกัดในการปกครองของ อ.คง  โดยขึ้นอยู่กับ  ต.วังโพธิ์  และมีผู้ใหญ่บ้านคนที่ 7
7. นายสด  เหลื่อมศรีจันทร์
8. นายเฮ้า  แท่นนอก
9. นายซอง  รานอก
10. นายสิงห์  ทานอก
11. นายดี  เหลื่อมนอก
12. นายน้อย  มานอก
13. นายทา  โพธิ์นอก
14. นายอุดม  แท่นนอก
15. นายสมาน  กุลนอก
16. นายสัมพันธ์  ชิดชัยภูมิ(ปัจจุบัน)

ต่อมาบ้านเหลื่อมจึงได้กลายเป็น อำเภอบ้านเหลื่อมซึ่งอยู่ในการกำกับดูแลของนายอำเภอบ้านเหลื่อม  ผู้ว่าราชการจังหวัดนครราชสีมา  ซึ่งหมู่บ้านเหลื่อมนี้ปัจจุบันอยู่ในเขตเทศบาลตำบลบ้านเหลื่อม

 

 บ้านตลาด  หมู่ที่  2  ตำบลบ้านเหลื่อม  อำเภอบ้านเหลื่อม  จังหวัดนครราชสีมา
    บ้านตลาด  หมู่  2  ตำบลบ้านเหลื่อม  อำเภอบ้านเหลื่อม  จังหวัดนครราชสีมา  โดยมีนายสม   สีสันเทียะ  มาสร้างบ้านก่อนผู้อื่นลักษณะบ้านเป็นกระท่อมเล็ก  ๆ  อยู่ในบ้านที่นาของตนเอง  ลักษณะภูมิประเทศเดิมเป็นที่ราบลุ่มน้ำขังเหมาะสำหรับการทำนา  ส่วนใหญ่เป็นที่ของชาวบ้านเหลื่อม
    พ.ศ.  2509  มีการสร้างสถานีรถไฟครั้งแรกได้ให้ประชาชนขึ้นรถไฟสถานีบ้านเหลื่อมปลายทางที่สถานีจังหวัดหนองคาย
    พ.ศ.  2512  มีผู้คนมาอาศัยเพิ่มมากขึ้นเพื่อทำการค้าขายบริเวณสถานีรถไฟ  จึงได้ตั้งชื่อหมู่บ้านว่า  “บ้านตลาด”  และได้รวบรวมส่วนหนึ่งของบ้านเหลื่อมจำนวนหลังคาเรือนประมาณ  10  หลังคาเรือนมาเป็นหมู่บ้านด้วย(เดิมชื่อบ้านน้อย)  โดยมีนายสุขุม  เลาวัณย์ศิริ  เป็นผู้ใหญ่บ้านคนแรกจากการแต่งตั้งของชาวบ้านดำรงตำแหน่งประมาณ  4  ปี  หลังจากนั้นก็มีการแต่งตั้งนายสุธรรม  เลาวัณย์ศิริ  เป็นผู้ใหญ่บ้านแทนจนถึงปัจจุบัน  (ซึ่งปัจจุบันดำรงตำแหน่งเป็นกำนันตำบลบ้านเหลื่อม  พ.ศ.  2548)  ส่วนนายสุขุม  เลาวัณย์ศิริ  เข้าไปเล่นการเมืองและได้รับเลือกเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร
    พ.ศ.  2519  ได้แยกออกจากอำเภอคงมาเป็นกิ่งอำเภอบ้านเหลื่อม
    พ.ศ.  2531  ได้ก่อตั้งเป็นอำเภอบ้านเหลื่อม  จังหวัดนครราชสีมา
    พ.ศ.  2539  ได้ยกระดับเป็นการปกครองแบบสุขาภิบาล
    พ.ศ.  2542  ได้เป็นการปกครองแบบเทศบาล

 

บ้านหนองใหญ่ หมู่ที่ 4

ประวัติหมู่บ้านหนองใหญ่
     ประมาณปี  พ.ศ. ๒๔๔๕  ได้มีนายวัน  และนางทา  วอนอก  ได้อพยพมาจากบ้านเหลื่อม  หมู่ที่  ๑  ต.บ้านเหลื่อม  อ.บ้านเหลื่อม  จ.นครราชสีมา  โดยนายวัน  และนางทา  วอนอก  เห็นว่าบึงหนองใหญ่  เป็นแหล่งน้ำที่อุดมสมบูรณ์เหมาะสมกับการตั้งบ้านเรือน  เพราะในสมัยนั้นยังมีการตักน้ำมากินมาใช้  โดยวิธีหาบมาใส่โอ่ง  บึงหนองใหญ่เป็นบึงขนาดใหญ่  มีเนื้อที่  ๕๙  ไร่  ๑  งาน  มีน้ำใช้ตลอดปี  ต่อมาก็มีชาวบ้านได้ย้ายกันออกมา  จนมาถึงพ.ศ.  ๒๔๕๐  ซึ่งเป็นชุมชนที่หนาแน่น   ทางชาวบ้านและกรรมการหมู่บ้านได้ประชุมกันเห็นว่าสมควรจะแบ่งแยกหมู่บ้าน  จึงทำเรื่องส่งทางอำเภอและทางอำเภอตอบรับว่าแบ่งแยกได้  ต่อมาก็มีการเลือกตั้งผู้ใหญ่บ้านขึ้นได้  นายสิงห์  ทานอก  ขึ้นปีพ.ศ.  ๒๔๕๐  นายสิงห์  ทานอก  ได้ทำหน้าที่มาจนถึงปี  พ.ศ.  ๒๕๑๕  นายสิงห์ได้หมดวาระเป็นผู้ใหญ่บ้าน  ชาวบ้านจึงเลือกตั้งผู้ใหญ่บ้านคนใหม่ขึ้นมาคือ  นายเงิน  ปราบนอก  เป็นผู้ใหญ่บ้านคนที่  ๒  นายเงินปราบนอกได้รับตำแหน่งมาถึงปีพ.ศ.  ๒๕๓๐  เดือนมกราคม  ก็หมดวาระลง  ต่อมาชาวบ้านจึงได้เลือกนายวชิระ  กุลนอก  เป็นผู้ใหญ่บ้านคนปัจจุบัน  ต่อมาเมื่อปี  พ.ศ.  ๒๕๓๕  กรรมการหมู่บ้านได้ประชุมเห็นว่าเป็นหมู่บ้านที่ใหญ่ซึ่งมีปัญหาในด้านปกครอง  จึงแบ่งแยกหมู่บ้านขึ้นโดยได้ตั้งชื่อว่า  “บ้านกลาง”  หมู่  ๘  ต.บ้านเหลื่อม  อ.บ้านเหลื่อม  จ.นครราชสีมา  ซึ่งปัจจุบันมีอาณาเขตบ้านหนองใหญ่ดังนี้
        ทิศเหนือ      จดเขตบ้านดอนทอง  หมู่  ๕  ต.บ้านเหลื่อม อ.บ้านเหลื่อม
        ทิศใต้        จดทางรถไฟ  สายแก่งคอย –  บัวใหญ่  
        ทิศตะวันออก    จดบ้านหนองกรุงน้อย  หมู่  ๑๐  ต.โคกกระเบื้อง  อ.บ้านเหลื่อม
        ทิศตะวันตก    จดบ้านกลาง  หมู่  ๘  ต.บ้านเหลื่อม  อ.บ้านเหลื่อม
        ปัจจุบันบ้านหนองใหญ่มีองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น  ๒  แห่งคือ
๑.  องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านเหลื่อม
๒.  เทศบาลตำบลบ้านเหลื่อม

 

บ้านดอนทอง  หมู่ที่  5  ตำบลบ้านเหลื่อม  อำเภอบ้านเหลื่อม  จังหวัดนครราชสีมา
    เดิมบ้านดอนทอง มีชื่อเดิมว่าบ้านดอนหม้อแกง  โดยมีสภาพเป็นป่าเป็นดอนของต้นไม้ใหญ่  และมีนายทอง  ทานอก(ปู่ทอง)  ออกมาจากบ้านเหลื่อม  ตำบลวังโพธิ์  อำเภอคง  จังหวัดนครราชสีมา  มาตั้งบ้านเรือนอยู่  4-5  หลังคาเรือน  ใช้นามว่าบ้านดอนหม้อแกง  คำว่า  ดอนหม้อแกง  เป็นคำกล่าวมาจากการล่าสัตว์ในป่าในดอนนี้เพราะมีสัตว์ป่ามาก  เป็นป่าที่อยู่ติดกับหนองน้ำใหญ่  คือ  หนองใหญ่ในปัจจุบัน  เมื่อล่าสัตว์ก็ได้ไปต้มแกง  จนถูกขานนามว่าบ้านดอนหม้อแกง  โดยประชากรรวมกับบ้านหนองใหญ่  โดยมีอาชีพเกษตรกรรม  ทำนา  และเลี้ยงสัตว์  เมื่อมีประชากรมากขึ้นจึงได้แยกหมู่บ้านตั้งชื่อขึ้นใหม่ว่า  ดอนทอง  โดยคำว่า  ดอน  ก็คือป่าดอน  ส่วนคำว่าทองมาจากนามนายทอง  ทานอก  เป็นผู้เข้ามาก่อสร้างบ้านเรือนคนแรกจึงได้ใช้ชื่อว่า  บ้านดอนทอง  โดยมีนายหยุย  หาญนอก  เป็นผู้ใหญ่บ้านคนแรก  นายล้วน  พินนอก  เป็นคนที่  2  นายทองอยู่  หวังชิ้นกลาง  เป็นคนที่  3  นายบุญถือ  ลัดนอก  เป็นคนที่  4  และนายสมบูรณ์  เหลื่อมศรีจันทร์  เป็นคนที่  5  ก็ได้ใช้ชื่อว่าเป็นบ้านดอนทองถึงปัจจุบัน

 

บ้านกลาง หมู่ที่ 8

ประวัติศาสตร์ชุมชนบ้านกลาง
ประวัติความเป็นมาของหมู่  8  บ้านกลาง
    บ้านกลางก่อตั้งขึ้นเมื่อปี  พ.ศ. 2536  ซึ่งเดิมเป็นบ้านเดียวกับบ้านหนองใหญ่และบ้านเหลื่อม  เนื่องจากแยกออกจากสองหมู่บ้านนี้อยู่ระหว่างบ้านกลาง และบ้านหนองใหญ่  และบ้านเหลื่อม  หมู่บ้านอยู่ตรงกลางจึงได้ตั้งชื่อหมู่บ้านว่า  “บ้านกลาง”  ครั้งแรกมีจำนวน  103  ครัวเรือน  โดยมีนายลิม  เทศนอก  เป็นผู้ใหญ่บ้านบ้านกลางคนแรกและเป็นต่อ  สองสมัย  (พ.ศ.2536 – 2546)  ผู้ใหญ่บ้านคนที่สอง  นายอุดม  ถานอก (พ.ศ. 2546 – ปัจจุบัน)  โดยที่ตั้งหมู่บ้านห่างจากตัวอำเภอบ้านเหลื่อม  1 กิโลเมตรและห่างจากตัวจังหวัดนครราชสีมา  92  กิโลเมตร  พื้นที่เดิมของหมู่บ้านเป็นทุ่งนาอยู่ติดแม่น้ำชีและติดตำบลบ้านค่าย  อำเภอเมือง  จังหวัดชัยภูมิ  ทำเลที่ตั้งเป็นที่ราบลุ่มมีน้ำขังเป็นบางพื้นที่  สภาพบ้านเรือนเป็นลักษณะบ้านชั้นเดียวใต้ถุนสูงแต่ละหลังคาเรือนกระจายออกไปไม่มีระเบียบเนื่องจากไม่มีถนนแบ่งแยกชัดเจนจึงสร้างบ้านตามความสะดวกของการติดต่อสื่อสารกันในระหว่างบ้านใกล้เคียง  ซึ่งมีทางเล็กๆ ลัดเลาะอยู่ทั่วทั้งหมู่บ้าน  นามสกุลที่มีอยู่ในตอนแรก  คือนามสกุลเทศนอกและพินนอก
    การประกอบอาชีพส่วนใหญ่ของชุมชนจะทำนาข้าวปีละ  1  ครั้ง  ว่างจากการทำนาจะเลี้ยงไหม  ทอผ้า  ทอเสื่อ  เพื่อเป็นอาชีพเสริม  ส่วนผู้ที่เป็นวัยแรงงานมักจะเดินทางเข้าไปทำงานที่จังหวัดกรุงเทพฯ  จังหวัดชลบุรี  จังหวัดระยอง  โดยรับจ้างทำงานก่อสร้าง  แบกหามต่างๆ  แหล่งน้ำสำคัญของหมู่บ้าน  คือ  แม่น้ำชี  และบึงหนองใหญ่  บางครอบครัวก็มักจะหาปลาในแม่น้ำชีเป็นอาชีพเสริมอีกทางหนึ่งด้วยส่วนบึงหนองใหญ่จะเป็นแหล่งน้ำใช้  ซึ่งเป็นระบบน้ำประปาผิวดินของเทศบาลตำบลบ้านเหลื่อม
    ระบบครอบครัวและเครือญาติเป็นแบบครอบครัวเดี่ยว  เมื่อบิดา – มารดา  แบ่งทรัพย์สินให้หลังจากแต่งงานก็จะพากันไปตั้งบ้านเรือนในบริเวณที่ทำมาหากิน  เช่น  ท้องนา  หรือหมู่บ้านอื่น  เป็นต้น
    พื้นที่สาธารณะของหมู่บ้านจะอยู่บริเวณหน้าวัด  ปัจจุบันส่วนหนึ่งตั้งเป็นฉางข้าว  ซึ่งเป็นกองทุนรวมของหมู่บ้าน  บริเวณที่เหลือจะใช้ประกอบกิจกรรมทางสาธารณะ  เช่นจัดงานวัดประจำปี  พิธีรดน้ำดำหัวผู้สูงอายุ  การลงคะแนนเลือกตั้งต่างๆ  และลานกีฬาต้านยาเสพติด  ฯลฯ
    เหตุการณ์ร้ายแรงที่สุดหลังจากตั้งหมู่บ้านกลางขึ้นมา  คือ  แม่น้ำชีไหลล้นเข้าท่วมหมู่บ้านในช่วงเดือนกรกฎาคม  พ.ศ. 2543  บ้านเรือนและไร่นาเสียหายเป็นอันมาก  ทางอำเภอบ้านเหลื่อมและหน่วยกาชาดได้จัดถุงยังชีพและเงินทุนช่วยเหลือเบื้องต้นให้แต่ละครอบครัว